| Orignał w języku Esperanto | Maszynowe tłumaczenie na język polski |
|---|---|
|
En matematiko oni tre bone konas transformiĝojn, kiuj ne ŝanĝas la verecon de esprimo. Tiuj transformiĝoj estas plej ofte uzataj por pli bona kompreno aŭ matematika pruvo. Ekzistas difinitaj reguloj, kiuj priskribas tiujn transformiĝojn. a+b=c => a+b-c=0 => a-c=-b Similaj transformiĝoj ekzistas ankaŭ en programaj lingvoj i = i+1; => i+=1; => i++; Ĉe naturaj lingvoj tio ne estas tiel evidenta, sed oni ankaŭ povas rimarki tiajn fenomenojn. Oni nur pensu pri tiu, kiom da ebloj ekzistas por esprimi unu penson. La ebleco transformi frazojn laŭ iuj reguloj sen ŝanĝi la sencon de frazo, estas en komputila lingvistiko praktika aĵo. Tiuj transformiĝoj estas en maŝina traduko tre interesa, ĉar per ili oni povas malaltigi la nombro de konsiderendaj kazoj kaj supervenki la malsimilecon de gramatikoj. Artoj de transformigoj
Esperanto enhavas tre riĉajn kapablojn de vortfarado. Radikoj povas esti multoble uzataj.
Ofte oni povas transformigi tutajn frazpartojn al unu vorto.
La malavantaĝo de tio estas, ke praktike ne estas eble krei kompletan vortaron de esperanto, kiu baziĝas sur vortoj, ĉar la nombro de eblaj vortoj, faritaj nur laŭ reguloj de vortfarado estas tre granda. Ekzistas ankaŭ natura tendenco, ke la nombro de uzataj vortoj kreskas kaj aliaj vortoj malaperas de aktiva uzado. Tre okulfrapa estas tendenco transformigi prepoziciajn frazpartojn en funkcio de adjekto al adverboj. Alia tendenco estas uzi radikojn kiel verbo. Tiu eble estas natura evoluo de lingvo en direkto de mallongigo de frazoj por lingva ŝparemo. Kreiĝas tre surprizaj vortfaradoj.
Transformiĝo de sintaksoTiuj transformiĝoj priskribis jam de lingvisto Chomsky. La kutima ekzemplo estas: Mi legis la libron. => La libro estas legita de mi. Ĉe tradukado tiuj transformiĝoj estas ofte necesaj, ĉar multaj lingvoj ne havas tiel potencajn participojn aŭ la uzo de kelkaj strukturoj estas pli strikta. Ekzemple pola lingvo ne havas venontan adverban participon. Elvenonte de domo mi aŭdis la telefonon. => Kiam mi estis elvenonta de domo, mi aŭdis la telefonon. => (traduko al pola lingvo) Właśnie kiedy miałem wyjść z domu, usłyszałem telefon. Aliajn ekzemplojn mi priskribis jam en blogo. Ĉiuj participoj oni povas transformiĝi al relativa frazo. Loĝantoj de tiu urbo estas riĉa. Uloj, kiuj loĝas, en tiu urbo estas riĉaj. Oni rimarkas, ke partizipoj ofte ne estas nur mallongigoj por relativa frazo, sed havas propran vivon (substantivan, adverban aŭ adjektivan). Inversa vortfaradoMi jam frue rimarkis, ke por tre abundaj kapabloj de esperanta vortfarado la preparo de glosaroj estas senlima. Mi komencis per simplaj transformoj.
Iam la rezulto de tiu transformiĝo post la maŝina tradukado estas tute ne atendata kaj ofte ridinda. Mi havas vortaron. Mi havas aron da vortoj. Mam zbiór słów. Kvankam la rezulto de tiu transformiĝo ne estas kontentiga, sed estas pli bone traduki malprecize ol tute ne traduki. La uzanto de Esperantilo povas malŝalti tiujn transformiĝojn per preferaĵo “Uzu inversan esperantan vortfaradon”. Transdono de esperanta vortfarado al cela lingvoOfte vortfarado en nacia lingvo estas simila al esperanto. Do oni povas konstrui novan vorton en nacia lingvo laŭ plano de esperanta vorto. Tiu funkcias tre bone por pola kaj germana lingvo ekzemple ĉe verboj kun prepoziciaj prefiksoj.
Aliaj ekzemploj
Tiun similecon oni povas uzi duope. Unue kiel helpilo por aŭtomata kreado de vortaroj. La rezultan vorton oni povas pruvi per literumilo. Due dum maŝina tradukado por anstataŭigi mankantaj tradukoj en vortaro. La uzanto de Esperantilo povas malŝalti tiuj transformigoj per preferaĵo “Derivu tradukojn aŭtomate”. Esperanta vortfarado - ĉu vere unuforma?La esperanta vortfarado estas pli bona ol tiu en naciaj lingvoj, ĉar ili estas unuforma kaj logika. Tio eble agordas por ĉefaj finaĵoj. Sed en multaj kazoj la senco de novaj vortoj ne estas klara.
Tio estas kaŭzo, ke multajn puristoj evitas tiujn formojn. La senco de vortfarado estas ofte nur klara, kiam oni konas la bazan sencon de radiko. Tiu estas por mi la pruvo, ke radikoj havas bazan naturon, kiu estas: verba, adjektiva, adverba aŭ substantiva. Ekzemple por adjektivaj radikoj ĉiam la transformiĝo ŝajnas ebla:
Kvankam oni ofte uzas tiuspecajn transformiĝojn, mi mem ilin ne ŝatas. Por substantivaj radikoj la transformiĝo substantivo->verbo ne estas klara. Ankaŭ la adjektiva kaj adverba transformiĝo ne estas klara. Mi esperas, ke post bona kategorio de radikoj, oni povus pli precize priskribi la sencon de unuopaj vortfaradoj. Esperanto-Esperanto vortaroĈar en multaj esperantaj vortoj la senco de vorto donas nur tradicio (ekzemple finaĵo - um), oni povas imagi la vortaron, kiu tradukas el esperanto al esperanto. La unua tasko de tiu vortaro estus malaltigo nombro de uzataj vortoj (ne radikoj). Tiu povus unuflanke malaltigi nombron de uzataj sinonimoj, aliaflanke ĝi estus vortaro por evitindaj vortfaradoj. Ekzemploj
Ekzistas ankaŭ tre praktika ekonomia kaŭzo por tiu vortaro. Se oni povus malplialtigi la nombro de vortoj de 100000 al 50000 en Esperanto, tiam oni devas traduki nur 50000 vortoj al nacia lingvo. Ĉe multaj naciaj vortaroj la tempoŝparo estus granda. La danĝero estas, ke per evoluo de lingvo, la vortoj aŭ esprimoj, kiuj nun estas samsencaj, iam ekhavas aliajn sencojn. (ekzemplo: ĝentilhomo - ĝentila homo) Ĉu vere ekzistas samsencaj transformiĝoj?Transformiĝoj de natura lingvo en principo neniam ne ŝanĝas iomete la esprimon de frazo. La formo kaj stilo de lingvo estas tre grava enhavo de informo en lingva mesaĝo. Evidente ĉiu transformiĝo ŝanĝas la stilon de esprimo. Tiuj ŝanĝoj ne estas bone mezureblaj. Ĉiu formo povas esti ligita kun iu alia formo, kiun oni jam konas. Tiu simileco povas esti eĉ ĉefa informo de esprimo. (Pripensu frazon: “mi estas Berlinano”) Sole restas la iloj de psikolingvistiko, kiuj simple solvas tiun demandon per statistika enketo. (vidu Hiroshi Nagata kaj Renato Corsetti: Influoj de gepatra lingvo sur la lernadon de esperanto: psikolingvistika esploro) Fina vortoLa temo estas tre vasta kaj ŝajnas al mi, ke en tiu kampo ekzistas multajn eblecojn. Por mi grava estas la konstato, ke Esperanto povas evolui kaj evoluas, kaj la direkto ne nek konata nek logika. Kiam mi legas esperantajn mesaĝojn en reto aŭ aŭdas junajn esperantistojn (vidu: Varsovia vento) mi supozas, ke la evoluo ĵus komencis. |
W matematyce bardzo dobrze zna się przeradzania, które nie zmieniają prawdziwości wyrażenia. Te przeradzania są najczęściej użytkowane dla lepszego zrozumienia albo dowodu matematycznego. Istnieją konieczne prawidła, które opisują te przeradzania. a+b=c => a+b-c=0 => a-c=-b Similaj transformiĝoj ekzistas ankaŭ en programaj lingvoj i = i+1; => i+=1; => i++; Przy naturalnych językach to nie jest tak oczywiste, lecz także można zauważyć takie zjawiska. Jedynie powinno się myśleć o tym, ile możliwości istnieje aby wyrażać jedną myśl. Możliwość przeistaczać zdania według jakieś prawidła bez zmienić znaczenie zdania, jest w językoznawstwie komputerowym praktyczna rzecz. Te przeradzania są w tłumaczeniu maszynowym bardzo interesującym, ponieważ nimi można spuszczać liczba przypadków koniecznych względu i {supervenki} różność od gramatyk. Sztuki transformacji
Esperanto mieści bardzo bogate umiejętności słowotwórstwa. Pierwiastki mógą być wielokrotnie użytkowane.
Często można {transformigi} całe części zdania do jednego słowa.
Wada tego jest, że w praktyce nie jest przypuszczalnie stworzyć kompletny słownik esperanto, które opiera się na słowach, ponieważ liczba możliwych słów, zrobieni jedynie według prawidła przez słowotwórstwo jest bardzo duży. Istnieje także naturalna skłonność, że liczba użytkowanych słów rośnie i inne słowa znikają od obrotnego użycia. Bardzo rzucająca się w oczy jest skłonność {transformigi} {prepoziciajn} części zdania w funkcji wyrostka do przysłówków. Inna skłonność jest użytkować pierwiastki jak czasownik. Tym przypuszczalnie jest naturalna ewolucja języka w kierunku skrótu zdań dla językowej oszczędności. Stwarzają się bardzo zaskakujące słowotwórstwa.
Przeradzanie synktaktykiTe przeradzania opisały już od lingwisty Chomsky. Zwyczajny przykład jest: Mi legis la libron. => La libro estas legita de mi. Przy tłumaczeniu te przeradzania są często konieczne, ponieważ liczne języki nie mają tak przemożnych imiesłowów albo użycie kilku struktur jest obciślejsze. Na przykład polski język nie ma przyszłego przysłówkowego imiesłowu. Elvenonte de domo mi aŭdis la telefonon. => Kiam mi estis elvenonta de domo, mi aŭdis la telefonon. => (traduko al pola lingvo) Właśnie kiedy miałem wyjść z domu, usłyszałem telefon. Aliajn ekzemplojn mi priskribis jam en blogo. Ĉiuj participoj oni povas transformiĝi al relativa frazo. Loĝantoj de tiu urbo estas riĉa. Uloj, kiuj loĝas, en tiu urbo estas riĉaj. Zauważa się, że {partizipoj} często nie są jedynie skrótami dla relatywnego zdania, lecz ma się własne życie (rzeczownikowego, przysłówkowego albo przymiotnikowego). Odwrotne słowotwórstwoJuż wcześnie zauważyłem, że dla bardzo rzęsistych umiejętności esperanckiego słowotwórstwa przygotowanie glosariuszy jest bezgraniczne. Zacząłem prostymi transformacjami.
Kiedyś wynik tego przeradzania po tłumaczeniu maszynowym jest całkiem nie czekany i często śmieszny. Mi havas vortaron. Mi havas aron da vortoj. Mam zbiór słów. Aczkolwiek wynik tego przeradzania nie jest zadowalający, lecz jest lepiej tłumaczyć niewyraźnie aniżeli całkiem nie tłumaczyć. Użytkownik Esperantilo może wyłączać te przeradzania preferencją “Powinien użytkować odwrotne esperanckie słowotwórstwo”. Przekazanie esperanckiego słowotwórstwa do docelowego językaCzęsto słowotwórstwo w narodowym języku jest podobne do esperanto. Więc można budować nowe słowo w narodowym języku według plan esperanckiego słowa. Ten funkcjonuje bardzo dobrze dla polskiego i niemieckiego języka na przykład przy czasownikach z {prepoziciaj} przedrostkami.
Inne przykłady
To podobieństwo można użytkować we dwóch. Po pierwsze jak pomoc dla automatycznej twórczości słowników. Słowo wynikowe można dowieść programem sprawdzający pisownię. Po drugie w czasie tłumaczenia maszynowego dla zastępować brakujące tłumaczenia we słowniku. Użytkownik Esperantilo może wyłączać te transformacje preferencją “Powinien wywodzić tłumaczenia automatycznie”. Esperanckie słowotwórstwo - czy naprawdę jednokształtowy?Esperanckie słowotwórstwo jest lepsze aniżeli ten w narodowych językach, ponieważ oni są jednokształtowi i logiczni. To przypuszczalnie ustawia dla głównych końcówek. Lecz w licznych przypadkach znaczenie nowych słów nie jest czyste.
To jest powód, że licznych puryście unikają te kondycje. Znaczenie słowotwórstwa jest często jedynie czyste, kiedy zna się kluczowe znaczenie pierwiastku. Tym jest dla mnie dowód, że pierwiastki mają kluczową przyrodę, która jest: czasownikowy, przymiotnikowy, przysłówkowy albo rzeczownikowy. Na przykład dla przymiotnikowych pierwiastków zawsze przeradzanie wydaje się możliwe:
Aczkolwiek często użytkuje się {tiuspecajn} przeradzania, ja sam ich nie lubię. Dla rzeczownikowych pierwiastków przeradzanie rzeczownikiem > czasownik nie jest czyste. Także przymiotnikowe i przysłówkowe przeradzanie nie jest czyste. Mam nadzieję, że po dobrej kategori pierwiastków, można by było dokładniej opisać znaczenie pojedynczych słowotwórstw. Esperanto esperanto słownikPonieważ w licznych esperanckich słowach znaczenie słowa daje jedynie tradycja (na przykład końcówka - {um}), można wyobrażać sobie słownik, który tłumaczy z esperanto do esperanto. Pierwsze zadanie tego słownika byłoby zniżką liczba użytkowanych słów (nie pierwiastki). Ten mógłby z jednej strony spuszczać liczbę użytkowanych bliskoznaczników, z drugiej strony ono byłoby słownikiem dla słowotwórstw godnych unikania. Przykłady
Istnieje także bardzo praktyczny ekonomiczny powód dla tego słownika. Jeśli można by było powiększyć inaczej liczba słów od 100000 do 50000 w Esperanto, wtedy trzeba tłumaczyć jedynie 50000 słowa do narodowego języka. Przy licznych narodowych słownikach oszczędność czasu byłaby duża. Niebezpieczeństwo jest, że ewolucją języka, słowa albo wyrażenia, które teraz są równoznaczne, kiedyś posiądą inne znaczenia. (przykład: podręcznik - grzeczny człowiek) Czy naprawdę istnieją przeradzania równoznaczne?Przeradzania naturalnego języka w zasadzie nigdy nie nie zmieniają troszeczkę wyrażenia zdania. Kondycja i styl języka są bardzo ważną zawartością informacji w językowej wiadomości. Oczywiście każde przeradzanie zmienia styl wyrażenia. Te zmiany nie są dobrze wymierne. Każda kondycja może zostać wcześniej wiązana z jakąś inną kondycją, którą już zna się. To podobieństwo może być nawet główną informacją wyrażenia. (Przemyśl zdanie: “jestem członkiem Berlinu”) Jedynie zostaję przyrządy językoznawstwa psychiki, które po prostu rozwiązują to pytanie statystyczną ankietą. (powini widzieć Hiroshi Nagata i Renato Corsetti: Wpływy ojczystego języka na naukę esperanto: {psikolingvistika} badanie) Końcowe słowoTemat jest bardzo rozległy i wydaje się do mnie, że w tym zakresie istnieje liczne możliwości. Dla mnie ważnego jest stwierdzenie, że Esperanto może rozwijać się i rozwija się, i kierunek nie ani znany ani logiczny. Kiedy odtwarzam esperanckie wiadomości w sieci albo słyszę młodych esperantystów (powinienem widzieć: Warszawski wiatr) ja przypuszcza, że ewolucja właśnie zaczęła. |