Spis treści Artykuł originalny « Poprzedni artykul Nastepny artykul »

Śląski język

Silezia lingvo

Orignał w języku EsperantoMaszynowe tłumaczenie na język polski

Mi devenas de Silezio, kiu estas regiono de nuna Pollando. Tiu regiono estas kulture kaj historie tre riĉa. Bedaŭrinde du lastaj grandaj militoj kaj ĝiaj sekvoj detruis parton de tiu riĉeco. Unu aspekto de tiu kultura riĉeco estas aparta lingvo aŭ forta dialekto. Ĝi baziĝas sur slava lingvo, sed enhavas multajn germanajn influojn. Ĝi estas preskaŭ ne komprenebla por Poloj kaj por germanoj.
Verdire ne ekzistas unu silezia lingvo, ĉar ĉiu urbeto havas apartan specon de tiu lingvo. Do ni povas diri nur pri aro de sileziaj lingvoj. Tiu lingvo estas daŭre aŭskultebla sur stratoj de Silezio kaj estas ankaŭ parolata hejme. Ankaŭ mi komprenas tiun lingvon, sed nun mi ne povas aktive uzi ĝin.

La silezia lingvo estas vera trezoro por lingvistoj. Ĝi enhavas elementojn de maljuna pola lingvo.
Sur ĝi oni povas perfekte studi la evoluon de lingvoj. Fama pola lingvisto profesoro Jan Miodek, kiu devenas de Silezio, estas ankaŭ esploristo de silezia lingvo, kaj li aparte kontribuis al lingvistika esplorado de tiu lingvo.

Nun la intereso por silezia lingvo kreskas. Ekestas kluboj de parolantoj de tiu lingvo kaj ankaŭ kelkaj lokaj radiostacioj uzas tiun lingvon. Interese por mi estas, ke ankaŭ tiu lingvo nun iĝas jen kaj jen la skribita lingvo. Ekzistas diversaj libroj en tiu lingvo: rakontoj, vortaroj kaj lingvistika fakliteraturo. La proceso de formado de skribita silezia lingvo estas nun en la komenco. Ofte oni uzas polan alfabeton por skribi tiun lingvon. Tamen la pola alfabeto ne taŭgas por silezia dialekto, ĉar la fonemoj estas diferencaj. Pli taŭga estas la ĉeĥa alfabeto, kiu ankaŭ estas pli moderna. Nun ekzistas du sileziaj alfabetoj, kiu baziĝas sur ĉeĥa alfabeto: A B C Ć Č D E F G H I J K L M N Ń O P R Ř S Ś Š T U Ů W Y Z Ź Ž. Simile kiel en Esperanto oni evitis la uzon de multaj literoj por esprimi unu fonemon. La afero estas tre interesa. Ĉu silezia lingvo iĝos iam plena skribita lingvo? Sur paĝoj de retejo Po Nasymu oni trovas informojn pri silezia lingvo kaj sileziajn tekstojn.

La granda venko por silezia lingvo estas la akcepto de tiu lingvo de biblioteko de usona kongreso. La oficiala mallongiĝo por tiu lingvo estas “szl”. La sileziaj organizoj longe batalas pri aprobo de silezia lingvo flanke de polaj aŭtoritatoj. Tio nun ne estas ebla en Pollando. La aferon akompanas multaj politikaj pensoj. La aprobo de silezia lingvo estus la unua ŝtupo al aprobo de silezia nacieco. Tion tute ne ŝatas polaj aŭtoritatoj kaj granda parto de kerna pola popolo. Kutime tiuj streboj estas rigardataj kiel pruvoj de malstabiligo de pola ŝtato de germana flanko kaj ĝenerale kiel perfido al pola nacieco. Loĝantoj de Silezio spertis ofte malavantaĝojn uzante sian lingvon. Infanoj estas mokataj en skolo de instruistoj. Nur en regionoj, kun forta silezia komunumo oni kuraĝis paroli publike en tiu lingvo. Ofte por Poloj tiu lingvo estis la lingvo de homoj needukitaj, kiuj ne kapablis korekte paroli pole. Aparte malkontente oni rigardis germanajn influojn en silezia lingvo. Iom ŝerce oni diris, ke silezia povas esti nur kolbaso sed ne aliaj aĵoj. (Tiu speco de bongusta kolbaso estas tre konata en tuta Pollando).

Tiuj politikaj aferoj ne interesas min speciale. Mi esperas, ke en unuiĝinta Eŭropo ankaŭ malgrandaj regionoj havus ŝancon kultivigi sian kulturon kaj identecon. Alia interesa fakto pri Silezio estas, ke multlingveco estis en silezia regiono tute normala afero. Miaj geavoj povis komuniki kun Poloj kaj kun germanoj. Kvankam ili ne parolis perfekte nek pole nek germane. Ankaŭ nun multaj Silezianoj sentas sin inter du kulturoj. Por ili pola kaj germana kulturo estas same kutima, kaj ili havas ilian propran malgrandan specifan silezian kulturon. Bedaŭrinde tiuj faktoj ne estas konvenaj por kelkaj kapoj. Ankaŭ Silezianoj havas tre diferencaj opinioj pri tiu komplika temo. Oni nenie povas aŭskulti la tutan veron.

En Silezio ekzistas ankaŭ forta grupo de Esperantistoj kaj havas longan historion Esperanto en Silezio.

Mi tuj pensis pri subteno de silezia lingvo en Esperantilo. Mi pensis unue pri esperanta-silezia vortaro. Bedaŭrinde la sileziaj vortaroj, kiujn mi vidis ĝis nun en la reto, estas tre malgrandaj. Tiuj vortaroj ofte enhavas nur specialajn sileziajn vortojn, kiuj ne estas konataj al Poloj. Mi esperas, ke sileziaj lingvistoj publikigos libere pli da materialoj kaj iam Esperantilo regos ankaŭ tiun lingvon.

Pochodzę z Śląska, którym jest okolica obecnej Polski. Ta okolica jest kulturowo i historycznie bardzo bogata. Niestety dwie ostatnie wielkie wojny i jego następstwa zniszczyły część tego dostatku. Jeden aspekt tego kulturowego dostatku jest oddzielnym językiem albo silną gwarą. Ono opiera się na słowiańskim języku, lecz mieści liczne wpływy niemieckie. Ono jest nieomal nie zrozumiałe dla Polaków i dla Niemców.
Prawdę mówiąc nie istnieje jeden śląski język, ponieważ każde miasteczko ma oddzielny rodzaj tego języka. Więc możemy powiedzieć jedynie o grupie śląskich języków. Ten język jest nadal możliwy do posłuchu na ulicach Śląska i jest także mówiony w domu. Także rozumiem ten język, lecz teraz nie mogę aktywnie użytkować jego.

Śląski język jest prawdziwym skarbem dla lingwistów. Ono mieści elementy starego języka polskiego.
Na nim można wspaniale studiować ewolucję języków. Sławny lingwista polski profesorem Jan Miodek, która pochodzi z Śląska, jest także badacz śląskiego języka, i on szczególnie przyczyniał się do lingwistycznego badania tego języka.

Teraz interes dla śląskiego języka rośnie. Powstają kluby oratorów tego języka i także kilka lokalnych rozgłośni użytkuje ten język. Interesująco dla mnie jest, że także ten język teraz staje się stopniowo napisanym językiem. Istnieją rozmaite książki w tym języku: opowiadania, słowniki i lingwistyczny {fakliteraturo}. Proces kształtowania napisanego śląskiego języka jest teraz w początku. Często użytkuje się alfabet polski aby pisać ten język. Jednak alfabet polski nie nadaje się dla śląskiej gwary, ponieważ fonemy są różne. Zdatniejszy jest czeski alfabet, który także jest nowocześniejszy. Teraz istnieją dwa śląskie alfabety, który opiera się na czeskim alfabecie: A B C Ć Č D E F G H I J K L M N Ń O P R Ř S Ś Š T U Ů W Y Z Ź Ž. Podobnie, jak w Esperanto unikano użycie licznych liter aby wyrażać jeden fonem. Sprawa jest bardzo interesująca. Czy śląski język stanie się kiedyś pełnym napisanym językiem? Na stronach portala internetowego Po Nasymu znajduje się informacje o śląskim języku i śląskich tekstach.

Duże zwycięstwo dla śląskiego języka jest przyjęciem tego języka księgozbioru amerykańskiego kongresu. Oficjalny {mallongiĝo} dla tego języka jest “{szl}”. Śląskie organizacje długo walczą o uznaniu śląskiego języka z boku autorytetów polskich. To teraz nie jest możliwe w Polsce. Sprawy towarzyszą liczne polityczne myśli. Uznanie śląskiego języka byłoby pierwszym stopniem do uznania śląskiej narodowości. Tego całkiem nie lubią autorytety polskie i duża część zasadniczego polskiego ludu. Zazwyczaj te dążenia są patrzone jak dowody przez stabilizację inaczej przez państwo polskie przez stronę niemiecką i ogólnie jak zdrada do narodowości polskiej. Mieszkańcy Śląska doświadczali często wad użytkując swój język. Dzieci są wyśmiewane się we szkole przez nauczycieli. Jedynie w okolicach, z silną śląską wspólnotą miano odwagę mówić publicznie w tym języku. Często dla Polaków tym językiem był język ludzi nie wykształcony, które nie zdołały poprawnie mówić po polsku. Szczególnie zadowalająco inaczej patrzono na wpływy niemieckie w śląskim języku. Trochę żartobliwie powiedziano, że śląskie mógą być jedynie kiełbasą lecz nie inne rzeczy. (Ten rodzaj smacznej kiełbasy jest bardzo znany w całej Polsce).

Te polityczne sprawy nie zaciekawiają mnie specjalnie. Mam nadzieję, że we wcześniej jednoczącej się Europie także małe okolice miałyby szansę opracować swoją kulturę i świadomość. Inny interesujący fakt o Śląsku jest, że wielojęzyczność była w śląskiej okolicy całkiem normalną sprawą. Moi dziadkowie mogli komunikować z Polakami i z Niemcami. Aczkolwiek oni nie nie mówili wspaniale ani po polsku ani po niemiecku. Także teraz liczni Ślązacy czują siebie pomiędzy dwiema kulturami. Dla nich polska i niemiecka kultura jest zarówno zwyczajna, i oni mają ich własną małą swoistą śląską kulturę. Niestety te fakty nie są należyte dla kilku głów. Także Ślązacy mają bardzo różne poglądy o tym skomplikowanym temacie. Nigdzie nie można słuchać całą prawdę.

W Śląsku istnieje także silna grupa Esperantystów i ma długą historię Esperanto w Śląsku.

Natychmiast myślałem o oparciu śląskiego języka w Esperantilo. Myślałem po pierwsze o {esperanta-silezia} słowniku. Niestety śląskie słowniki, które widziałem do teraz w sieci, są bardzo małe. Te słowniki często mieszczą jedynie specjalne śląskie słowa, które nie są znane do Polaków. Mam nadzieję, że śląscy lingwiści opublikują wolnie więcej tworzywa i kiedyś Esperantilo będzie władać także tym językiem.

Artukuł został przetłumaczony w pełni maszynowo przez wolny program Esperantilo
Adres kontaktowy:
mail@xdobry.de